Zaburzenia snu u nastolatków – czy to plaga?

Redakcja NTL
NTL
04.05.2021
Przewidywany czas: 4 min

Młodzież w okresie dorastania podejmuje dużo więcej nowych aktywności niż dotychczas. Zajęcia pozalekcyjne, sport, nauka języków, spotkania z przyjaciółmi zajmują dużo czasu. Godzenie tego z obowiązkami szkolnymi sprawia, że nie zawsze jest go wystarczająco na tyle, żeby jeszcze do tego się wyspać. Okazuje się jednak, że skutki ciągłego niewyspania są dużo gorsze niż tylko zmęczenie. Zadbanie o prawidłowy sen to inwestycja nie tylko w zdrowie, ale i lepsze wyniki w nauce.

Dlaczego sen jest ważny dla dzieci?

Wesprzyj projekty Nauka. To Lubię

Dlaczego sen jest potrzebny dzieciom i młodzieży? W czasie głębokiego snu mózg podlega naprawie i polepszają się jego funkcje poznawcze. Sen usuwa też z mózgu niepotrzebne toksyny. Ponadto przespanie się dodatnio wpływa na uporządkowanie emocji i pomaga w radzeniu sobie z życiowymi trudnościami. Jednak najważniejszy aspekt wskazuje na dobroczynny wpływ snu na zapamiętywanie. Mózg porządkuje informacje, utrwala to, co jest najważniejsze i usuwa z rejestru dane, które uważa za nieprzydatne. Nie trzeba przypominać, że dla uczących się dzieci i młodzieży, którzy wciąż poznają nowe rzeczy i potrzebują codziennie zapamiętywać nowe informacje, to szczególnie ważne.

Technologia a bezsenność u dzieci i młodzieży

Z natury bezsenność to problem narastający z wiekiem, który dotyka ludzi starszych. W ostatnich latach jednak odsetek młodych ludzi cierpiących na zaburzenia snu znacznie się zwiększył. Obecnie szacuje się, że około 20% ludzi w wieku 16-24 lat ma problemy ze snem. Jak zawsze, przyczyn tego stanu rzeczy jest co najmniej kilka. Przede wszystkim pojawiło się wiele nowych atrakcyjnych form spędzania wolnego czasu.

Bezsenność u dzieci

Młodzież ma do dyspozycji już nie tylko zabawę na podwórku, spotkania ze znajomymi czy książki, ale dzięki nowym technologiom mają przy sobie całe centra rozrywki. Smartfony, laptopy, tablety i konsole oferują w każdej chwili dostęp do wciągających gier. Relacje międzyludzkie również znalazły sobie miejsce w przestrzeni wirtualnej w formie portali społecznościowych. Tam ruch nigdy nie zamiera i w każdej chwili można zauważyć czyjąś aktywność. Nawet w środku nocy znajdzie się ktoś chętny do rozmowy. To sprawia, że umysł jest ciągle pobudzany nowymi bodźcami, a sen jako mniej atrakcyjny jest odkładany na później.

Szkolny dzwonek nieco później

Drugi ciekawy aspekt to naturalnie zmieniający się chronotyp z wiekiem. Młodsze dzieci zazwyczaj można nazwać porannymi skowronkami, wstają wcześnie rano i idą spać szybciej niż rodzice. Nastolatkowie natomiast z natury są aktywniejsi w późnopopołudniowych godzinach, nie mogą szybko zasnąć i preferują późniejsze wstawanie. Niestety, z wielu różnych powodów pierwsze dzwonki w szkołach rozbrzmiewają rano i uczniowie często chodzą niewyspani.

Jak sen wpływa na zdrowie - chronotypy

W USA w latach 90. przeprowadzono duży eksperyment społeczny i przesunięto godziny rozpoczęcia lekcji w dwóch stanach na 8.30 lub 8.40. Uczniowie nie zmienili pory zasypiania, ale dzięki temu mogli wstawać nawet godzinę później. W ten sposób dostosowali się do swojego bardziej naturalnego trybu życia, co przełożyło się na dużo lepsze efekty w nauce. Zmiana ta była jednak dużym wyzwaniem logistycznym.

Weekend jak długa podróż

Nie da się w łatwy sposób na powrót uregulować rytmu dobowego zburzonego przez długi czas. Bezsenność, pomijając pewne przypadki, to nawyk organizmu. Jeśli regularnie opóźnia się zasypianie, to organizm oducza się spania w nocy. Szczególnie podatni jesteśmy na opóźnianie naszego rytmu dobowego. O wiele trudniej jest przestawić się na wcześniejsze wstawanie i zasypianie. Oczywiście większość z nas stara się nadrobić zaległości w spaniu w weekendy. Mimo tego, na dłuższą metę w ten sposób nie da się nadrobić chronicznego niewyspania. To dotyczy także młodzieży.

Wydawać by się mogło, że silne organizmy łatwiej radzą sobie z zarwanymi nocami, jednak nie jest to prawda. Badania prowadzone wśród kilku tysięcy uczniów w Szwecji pokazały, że uczniowie w weekendy średnio chodzili spać dwie godziny później, a wstawali kilka godzin później, niż w ciągu tygodnia. Nie wpływało to dobrze na ich samopoczucie. Z tego powodu mieli problemy w szkole, trudniej przychodziła im nauka, a proces powrotu do rytmu dobowego zajmował im kilka dni.

Społeczny jet lag

Weekendowe zmiany w porach snu i czuwania można porównać do innego zjawiska. Jet lag to objawy towarzyszące zaburzeniom rytmu dobowego, takie jak dezorientacja, bóle głowy, zaburzenia snu i apetytu. Określenie to powstało, aby opisać skutki przekraczania wielu stref czasowych w trakcie podróży, ale coraz częściej mówi się o tzw. społecznym jet lagu. Występuje on wtedy, gdy żyjemy w rytmie dobowym niedostosowanym do naszego zegara biologicznego. W konsekwencji ciągle doświadczamy gorszej wydajności w pracy lub nauce i słabszej koncentracji.

Sen – jak (na) lekarstwo

Dlaczego sen jest ważny dla dzieci?

Wiele badań pokazuje, jak sen wpływa na zdrowie. Zaburzenia snu w każdej grupie wiekowej zwiększają ryzyko otyłości, cukrzycy, chorób serca, a także demencji. W okresie silnego rozwoju u nastolatków mogą wpływać też na nieodpowiednie wytwarzanie hormonów. Brak dostatecznej ilości snu powoduje kłopoty społeczne, chociażby spóźnienia, a także pogarsza koncentrację i zdolność do efektywnej nauki. U niektórych dzieci może to wyglądać jak objawy ADHD. Niektórzy mają szczególne predyspozycje do zaburzeń snu i są bardziej wrażliwi na nieregularny tryb życia. U dzieci i młodzieży, którzy już mają problemy ze snem, warto zadbać o prawidłową higienę snu. Pomóc może ustalenie regularnych pór spania, wieczorne wyciszenie aktywności oraz unikanie niebieskiego światła wieczorami.

Sen jest nam niezbędny, żebyśmy funkcjonowali prawidłowo. Polepsza funkcje poznawcze mózgu i poprawia pamięć, a jego niedobór ma poważne skutki dla zdrowia. W okresie dorastania jest to szczególnie ważne, chociaż właśnie w tym wieku młodzież jest najbardziej podatna na różnego rodzaju rozpraszacze. Jako rodzice, warto, żebyśmy zadbali o higienę snu swoich dzieci.

Kamila Rajfur

Wesprzyj projekty Nauka. To Lubię

Zobacz również

Podcasty NTL