Mówimy, że stres jest złodziejem radości, ale czy może on mieć również pozytywne znaczenie? A właściwie co to jest stres i jak działa w naszym organizmie? W poniższym artykule postaram się odpowiedzieć na te pytania.
Spis treści
Co to jest stres i reakcja stresowa?
Jeśli chcemy mówić o zagadnieniach związanych ze stresem, musimy je najpierw zdefiniować. Co to jest stres? Stresorem jest to wszystko, co wytrąca nas ze stanu równowagi. Może to być trudny egzamin, sprawdzian, rozmowa o pracę, choroba, hałas, brak czasu i wiele innych czynników. Natomiast wszelkie działania podejmowane przez organizm, aby powrócić do stanu równowagi, to nic innego niż reakcja stresowa.
💙 Wesprzyj nas!
Dzięki Tobie będziemy mogli nadal tworzyć wartościowe materiały, obalać fake newsy, pomagać zdolnej młodzieży i inspirować ją do tego, by zainteresowała się naukami ścisłymi. Dziękujemy za Twoje wsparcie.
Wygodne i bezpieczne płatności zapewnia PayU.
Zobacz regulamin darowizny TUTAJ.
Jakie wydarzenia życiowe nas stresują? Skala SRRS
Dwaj psychiatrzy – Thomas Holmes i Richard Rahe stworzyli koncepcję stresu bazującą na pojęciu stresora. Siłę działania sytuacji stresujących mierzono, przypisując bodźcowi odpowiednią wartość jednostek stresu (w skali od 0 do 100), przy czym najbardziej stresujące wydarzenie otrzymywało 100 punktów, a mniej stresujące odpowiednio mniej.
W ten sposób powstała tak zwana Skala Oceny Społecznego Reagowania (w skrócie SRRS) inaczej nazywana Skalą Stresu Holmesa i Rahe’a. Przy pomocy SRRS oceniano poziom stresu u ludzi przywiezionych na ostry dyżur i u osób im towarzyszących. Wyniki tych badań ankietowych były jednoznaczne. Okazało się, że osoby chore doświadczyły znacznie więcej stresujących wydarzeń w przeciągu roku poprzedzającego chorobę niż osoby towarzyszące.
To też Cię zainteresuje: Czy mężczyźni są z Marsa a kobiety z Wenus? Różnice między kobietą a mężczyzną
Kwestionariusz jest ogólnodostępny i można go wypełnić, używając kartki i długopisu, oceniając 43 wydarzenia życiowe w skali od 0 do 100. Osoby wypełniające proszone są o zastanowienie się nad tym, czy wydarzenia z danej kategorii miały miejsce w ciągu ostatniego roku życia i przypisanie im odpowiedniej liczby punktów.
Wypełnienie tego kwestionariusza (link na końcu artykułu) pozwoli oszacować ryzyko wystąpienia choroby. Jednak nie polecam wyniku tego traktować jak wyroku zapadnięcia na poważną chorobę. Lepiej zastanowić się nad trybem swojego życia oraz zastosowaniem technik relaksacyjnych.
Dobre i złe oblicze stresu
Na skali największych stresorów w kwestionariuszu SSR znalazły się wydarzenia postrzegane jako nieprzyjemne, takie jak: śmierć współmałżonka (100 pkt), rozwód (73 pkt), separacja małżeńska (65 pkt). Były tam również sytuacje z pozoru raczej zaliczane do kategorii przyjemnych, takie jak: pogodzenie się ze skłóconym współmałżonkiem (45 pkt), przejście na rentę lub emeryturę (45 pkt), ciąża (40 pkt), zmiana zawodu (36 pkt), rozpoczęcie lub zakończenie nauki szkolnej (26 pkt), zmiana mieszkania (20 pkt), zmiana szkoły (20 pkt). Ponadto zwykle dobrze nam kojarzące się sytuacje, takie jak: urlop (13 pkt), święta Bożego Narodzenia (12 pkt) również okazały się być stresujące.
Warto pamiętać, że jeśli stresory pojawiają się czasami i z małą intensywnością – to mogą mobilizować nas do działania. Na przykład wiedza, że jakiś przedmiot na studiach kończy się egzaminem, mobilizuje nas do nauki. Takie pozytywne działanie stresu nazywany eustresem. Natomiast jeśli stresory występują często i z dużym nasileniem mówimy o chronicznym stresie, który może mieć bardzo zły wpływ na nasz organizm i prowadzić do wielu chorób.
Jak nasz organizm reaguje na stresory?
W reakcji na stres występuje odpowiedź szybka i wolna. Odpowiedź szybka (mierzona w sekundach od chwili zadziałania stresora) związana jest z aktywacją sympatetycznego (współczulnego) i inhibicją (hamowaniem działania) parasympatetycznego (przywspółczulnego) autonomicznego układu nerwowego.
Następuje wydzielanie adrenaliny z kory nadnerczy, zwanej hormonem strachu, walki i ucieczki. Adrenalina pozwala organizmowi na włączenie się do akcji w sytuacji stresowej. Wzmagana jest wówczas czujność, pobudzenie, aktywacja, mobilizacja do działania – organizm albo podejmuje walkę albo ucieka od zaistniałej sytuacji.
W drugiej fazie reakcji na stres (wolnej) do akcji wkracza oś podwzgórze – przysadka mózgowa – nadnercza (PPN). Jest to układ trzech organów wzajemnie ze sobą powiązanych. Tzw. centrum dowodzenia pełni podwzgórze, będące częścią mózgu. Tutaj wydzielany jest hormon uwalniający kortykotropinę (w skrócie CRH), co z kolei pobudza przysadkę mózgową do sekrecji hormonu adrenokortykotropowego (w skrócie ACTH).
Przeczytaj też: Jak szybciej się uczyć?
ACTH prowadzi natomiast do uwalniania kortyzolu (w skrócie CORT) z kory nadnerczy. Jeśli poziom tego ostatniego hormonu jest w organizmie zbyt wysoki to informacja idzie do mózgu, a dokładniej do podwzgórza, żeby zaprzestało ono wydzielania CRH i w rezultacie reakcja na stres zostaje zahamowana.
W sytuacji, kiedy organizm nie radzi sobie ze stresorami i dochodzi do nagromadzenia się zbyt dużej ilości CORT albo uszkodzenia mechanizmu jego wychwytu poprzez odpowiednie receptory znajdujące się w mózgu, może dojść do wyczerpania organizmu i choroby.
Poza osią PPG w odpowiedź na stres zaangażowana jest również część mózgu zwana hipokampem, która odpowiada za procesy uczenia się i zapamiętywania. Dlatego też w sytuacjach odczuwania silnego stresu możemy mieć problemy z uczeniem się i zapamiętywaniem.
Źródła:
- Link do kwestionariusza SRRS: https://stressfree.pl/przyczyny-stresu-stresory-wg-holmesa-i-rahea/
- M. Greenberg: Mózg odporny na stres. Dom Wydawniczy REBIS. Poznań 2021
- R. M. Sapolsky: Dlaczego zebry nie mają wrzodów. Psychofizjologia stresu. Biblioteka psychologii współczesnej. Warszawa 2023
Joanna Śliwowska
Tajemnicza broń niszcząca mózg…
Newsletter NTL
Zostaw nam swój adres email i odbierz darmowy rozdział najnowszej książki Tomasza Rożka „Akademia Superbohaterów”
Podcasty NTL
