Przeglądając internet, mignęło mi zdjęcie z powierzchni Marsa. Zdjęcie największego w Układzie Słonecznym wulkanu. Gdyby był na Ziemi, stożek pokryłby prawie całą Francję. Olympus Mons – prawdziwa Góra Olimp.
Do niedawna uważano, że Mars od (niemal) zawsze jest martwy geologicznie. Niemal, znaczy od bardzo długiego czasu. Ale być może ta planeta wygasłych wulkanów, jeszcze tętniła (geologicznym) życiem jeszcze kilkadziesiąt milionów lat temu. To w skali geologicznej okres dość bliski. Być może płynęła tam lawa, a wulkany wyrzucały w przestrzeń pył i głazy. Do takich wniosków doszli badacze, którzy analizowali np. dane z sondy Mars Global Surveyor (MGS). Badacze z Planetary Science Institute w Tucson w Arizonie oraz z Uniwersytetu w Arizonie wiek lawy na zboczach wulkanu Elysium Mons ocenili na około 20 milionów lat. W innych miejscach lawa może być jeszcze młodsza. Trudno – bez pobrania próbek – oceniać dokładny wiek lawy. Pozostaje szacowanie.
Wspomniany wulkan Elysium Mons mierzy 700 kilometrów średnicy i ok. 13 kilometrów wysokości. W porównaniu z ziemskimi wulkanami, a nawet z najwyższymi szczytami, to gigant. Ale w porównaniu z innymi wulkanami na Marsie, to zaledwie średniak. Bo na przykład wulkan Olympus Mons ma aż 27 kilometrów wysokości ponad otaczającą go równinę (prawie 3 razy więcej niż Mont Everest). To największy – znany – wulkan w Układzie Słonecznym. Naukowcy oceniają, że wygasł około 100 milionów lat temu. I choć – z oczywistych względów – nie ma żadnych zdjęć z tamtego okresu, sama jego obserwacja daje całkiem sporo informacji. To, że jego zbocza są nachylone pod bardzo małym kątem (średnio 5 st) oznacza, że wyciek lawy był bardzo powolny i długotrwały. Nie jest wykluczone, że kiedyś wystawał z dna dużego zbiornika z wodą, bo stożek u podstawy zakończony jest skarpą o wysokości nawet 6 kilometrów. Na szczycie wulkanu znajduje się ogromny krater o średnicy około 70 kilometrów i głębokości 3 kilometrów.
Dlaczego na Marsie wulkany są znacznie wyższe niż te na Ziemi? Mars jest planetą mniejszą a więc jego wewnętrzna energia wyczerpała się dość szybko. Ziemia we wnętrzu ma wciąż bardzo dużo energii. To wychładzanie miało swoje ogromne konsekwencje. Jedną z nich był zanik pola magnetycznego planety i zniknięcie tarczy. To mogło spowodować zdmuchnięcie atmosfery Marsa i wyparowanie całej znajdującej się na powierzchni wody. Inną konsekwencją mogło być zatrzymanie ruchu płyt kontynentalnych. Na Ziemi erupcje nawet najbardziej aktywnych wulkanów trwają – w geologicznej skali – bardzo krótko. Na Marsie raz otwarty „kanał” mógł być drożny przez długi czas. Gdy wulkan zaczął „wylewać” lawę, ten proces nie miał końca. Być może właśnie dlatego stożki wulkanów na Czerwonej Planecie są tak wysokie. To jednak tylko nasze przypuszczenia. O aktywności wewnętrznej innych planet, nie wiemy zbyt wiele.