Czytanie w myślach innych ludzi – czy to jest możliwe?

„Ta osoba przeszywa wzrokiem moje myśli, ona po prostu czyta w myślach”. Czy zdarzyło Ci się spotkać jakąś nieznajomą osobę i po krótkiej rozmowie dochodził_ś do wniosku, że „nadajemy na tych samych falach”? Może o kimś pomyślał_ś, a tu proszę, za chwilę ta osoba dzwoni albo wysyła e-mail. Czytanie w myślach – czy to możliwe? Okazuje się, że sprawcą zamieszania są tzw. neurony lustrzane i o nich przeczytasz w tym artykule.

Lustra w naszych mózgach, czyli o odkryciu neuronów lustrzanych

Jak to się dzieje, że „czytanie w myślach” wydaje nam się możliwe? Odpowiedzią są neurony lustrzane!  Co to w ogóle jest i skąd o nich wiemy? Neurony lustrzane zostały odkryte przypadkowo, choć ponoć przypadki trafiają się tylko przygotowanym umysłom. Przenieśmy się na chwilę do Włoch do Uniwersytetu w Parmie, gdzie naukowiec ukraińskiego pochodzenia Giacomo Rizzolatti przeprowadzał eksperyment.

Grupa pod kierunkiem tego uczonego badała motoneurony, czyli komórki nerwowe, które zawiadują pracą mięśni. Są też aktywowane, np. kiedy chcemy coś podnieść albo kiedy chodzimy. Badacze przyłączając elektrody do mózgu, wykorzystując elektroencefalografię (EEG) – technikę, która pozwala zbadać bioelektryczną aktywność mózgu, chcieli się dowiedzieć, jak działa mózg małpy, kiedy wykonuje ona proste zadanie, takie jak podniesie orzeszka.

Przebieg badania

Kiedy przygotowywano się do rozpoczęcia eksperymentu, jeden z naukowców właśnie kładł orzeszek na stole. Ku jego zdziwieniu u małpy, która nie wykonywała jeszcze żadnej czynności związanej z podniesieniem tego orzeszka, już zaczął pracować mózg. Tak jakby ta czynność właśnie była przez nią wykonywana. To nasunęło naukowcom myśl, że pewna część mózgu działa na zasadzie lustra, w której odbija się obraz. Ponieważ mózg zbudowany jest z komórek nerwowych (neuronów) nazwano je neuronami lustrzanymi.

To Cię też zainteresuje: Baby brain – czy młode matki są mniej inteligentne?

Wynik tego eksperymentu wydawał się tak niewiarygodny, że jeszcze wielokrotnie go powtarzano, żeby upewnić się, że nie był to przypadek. Kiedy przekonano się, że dokonano przełomowego odkrycia, naukowcy opisali eksperyment i wysłali artykuł naukowy do renomowanego czasopisma „Nature”. Niestety edytor odpisał, że być może te wyniki są istotne dla grupy fizjologów, ale nie dla szerokiego grona odbiorców. Naukowcy nie poddawali się jednak i wysyłali artykuł do innego czasopisma naukowego, które bardzo szybko je opublikowało. Mało tego, praca doczekała się wielu cytowań innych naukowców. Badania tej grupy i wielu innych naukowców wykazały, że neurony lustrzane są aktywowane w mózgu u małp i ludzi zarówno podczas procesów postrzegania, jak i wykonywania czynności.

Neurony lustrzane – do czego są nam potrzebne?    

Zrozumienie roli tych neuronów należy do tzw. „gorących tematów” w dziedzinie neurobiologii. Naukowcy przypisują im rolę w zachwianiach empatycznych, czyli wczuwania się w sytuację drugiej osoby.

Czytanie w myślach – naśladowanie?

Kiedy, np. widzisz osobę dźwigającą wielkie kartony, która próbuje otworzyć drzwi i nie może tego zrobić niemal czujesz, że trzeba pobiec, by jej pomóc. To tak jakbyś czytał w jego myślach – ciężko mi, nie mogę otworzyć drzwi. Jeśli jesteś kibicem jakiejś drużyny piłkarskiej, a twój ulubiony piłkarz zostaje sfaulowany, to niemal czujesz jego ból. Uważa się, że neurony lustrzane aktywują się również w czasie scen filmowych, które wywołują duże emocje, kiedy wczuwasz się w sytuację bohaterów. Ponadto pracują one również w czasie uśmiechu no i w czasie ziewania, które jest „zaraźliwe”.

Zobacz na poniższych przykładach, jak działają neurony lustrzane:

Neurony lustrzane mogą także pomagać w nauce przez tzw. naśladowanie. Kiedy uczysz się jeździć na nartach, czy na rowerze, to po prostu naśladujesz to, co robią „twoi nauczyciele” (np. rodzice czy rodzeństwo). Naukowcy również sugerują, że rozwój neuronów lustrzanych przyczynił się do rozwoju ludzkiej cywilizacji i kultury.

Co się dzieje „jeśli lustra się zbiją”

Wiesz już, do czego mogą służyć neurony lustrzane. Co dzieje się, jeśli te lustra w naszych mózgach nie działają prawidłowo? Bardzo interesujące badania w tej tematyce prowadzono na dzieciach ze spektrum autyzmu. Są to często bardzo utalentowane osoby w jakimś konkretnym kierunku. Niestety zwykle niezbyt dobrze radzą  sobie w grupie i towarzyszą temu problemy w nawiązywaniu kontaktów społecznych.

Eksperymenty prowadzone przez profesora Marco Jacoboni z University of California w USA z wykorzystaniem elektroencefalografii (EEG), techniki, która pozwala zbadać bioelektryczną aktywność mózgu, przyniosły interesujące wyniki. Dowiodły bowiem, że u tych dzieci praca mózgu, kiedy wykonywały one czynność np. pokazania cienia ptaszka i wówczas, gdy inna osoba wykonywała tę     czynność znacznie się różniły. Natomiast u zdrowych osób czynności mózgu w obu sytuacjach są takie same. Wyciągnięto więc wniosek, że w spektrum autyzmu, które jest bardzo skomplikowanym zaburzeniem rozwojowym, występują również dysfunkcje neuronów lustrzanych.

Podsumowując ten fascynujący temat, neurony lustrzane mogą nam pomagać w czytaniu myśli innych ludzi, choć naukowcy wciąż badają ich rolę. Neurony lustrzane mają zarówno swoich zwolenników jak i sceptyków w świecie nauki. Potrzeba czasu i nowych wyników doświadczeń, aby dokładnie przyjrzeć się, co kryje się w głębi tego lustra mieszczącego się w mózgu.

Źródła:

Frans de Waal Wiek empatii. Jak natura uczy nas życzliwości. Copernicus Center Press, 2019

Gregory Hickok Mit neuronów lustrzanych. Copernicus Center Press, 2016

Autor

Joanna Śliwowska

Z wykształcenia jestem biologiem, a pasjonuje się neurobiologią. Mózg to fascynujący organ, który ma możliwości zmian pod wpływem warunków środowiska, co nazywamy neuroplastycznością. Oprócz tego, że jestem naukowcem, również prowadzę zajęcia dydaktyczne ze studentami oraz popularyzuję naukę. Jestem także mamą dwóch nastolatków Heleny i Antoniego.

Więcej od tego autora