Medytacja a nauka – jak medytacja wpływa na mózg?

Rozwój nauki pozwala nam dzisiaj udowodnić, że medytacja oraz inne starożytne praktyki duchowości niosą ze sobą szereg korzyści. Co zatem nauka ma do powiedzenia na temat medytacji i jak ją współcześnie praktykować z wykorzystaniem metod naukowych?

Wpływ nauki na praktyki medytacji

Dzięki rozwojowi nauki możemy na przykład dowiedzieć się, jak medytacja wpływa na mózg. Jesteśmy też w stanie sporo powiedzieć na temat starożytnych praktyk duchowości. Potrafimy między innymi ocenić zarówno ich funkcje społeczne, konsekwencje behawioralne, jak i wpływ na nasze zdrowie, funkcjonowanie mózgu czy poczucie szczęścia[1].

Uzyskanie efektów, które kiedyś wymagały wspinania się po wysokich górach dla spotkania kierownika duchowego, a następnie domagały się lat medytacji i podporządkowania całego życia, teraz dostępne są w dużo prostszy i bardziej przystępny sposób.

Medytacja a nauka – zmiany w strukturze mózgu

Praktykowanie medytacji zmienia aktywność i strukturę rejonów mózgu, takich jak:

• kory przedczołowej przedniej (odpowiedzialnej za samoświadomość oraz introspekcja);
• wyspy i kory czuciowo-ruchowej (odpowiadającej za świadomość ciała);
• hippokampu (w którym dokonuje się przetwarzanie pamięciowe i konsolidacja wspomnień)
• oraz przedniego i środkowego zakrętu kory obręczy (dokonujący samoregulacji uwagi oraz kontroli emocji).

Z wyjątkiem rejonów czuciowo-ruchowych, wszystkie zaobserwowane różnice zlokalizowane są w obszarach, odpowiedzialnych za funkcje zarządcze umysłu (high-order executive functions). Są to procesy umysłowe, które kontrolują przebieg pozostałych procesów umysłowych. 

Rejonami, w którym najczęściej obserwowano zmniejszenie gęstości istoty szarej/białej, są części kory, związane z tzw. siecią trybu spoczynkowego-domyślnego (default Mode Network). Obszary te aktywizują się w stanach, takich jak sen na jawie, swobodne „wędrówki myśli”, wspominanie przeszłości, planowanie przyszłości lub myślenie o sobie lub o innych.

Mózg działa w oparciu o obwody elektrochemiczne, przez co w czasie swojej pracy emituje pole elektromagnetyczne. Niezależnie od tego czy poddamy go stymulacji pola magnetycznego, impulsu elektrycznego, czy błysków światła bliskiego podczerwieni (fotobiomodulacja), sensownym wydaje się możliwość wpłynięcia na jego funkcjonowanie poprzez zakłócanie w jakiś sposób tego pola. Stymulując tak odpowiednie rejony, mózg wspomaga się zanurzeniem się głęboko w różne stany świadomości. Techniki te są jednak nadal bardzo kontrowersyjne i wymagają dalszych badań.

A może elektrowstrząsy?

Stymulacja elektryczna i magnetyczna mózgu wydaje się w miarę prosta. Naukowcy stawiają hipotezę, że wystarczająco silne pola elektromagnetyczne bezpośrednio wpływają na ruch jonów, które przenoszą sygnały elektryczne przez neurony[2]. Na podstawie tej hipotezy zostały już zatwierdzone przez FDA (Food and Drug Administration) metody leczenia depresji. Bazują one na przezczaszkowej stymulacji magnetycznej. Zwieńczeniem tych badań i analiz było w ostatnim czasie wyleczenie 38 letniej Sarah z ciężkiej depresji za pomocą eksperymentalnego implantu mózgu[3].

Rozświetlenie mózgu

To, co uważamy za światło widzialne, jest tylko jednym z rodzajów promieniowania elektromagnetycznego. Widmo elektromagnetyczne obejmuje bardzo szeroki zakres częstotliwości, w których skład wchodzą:

• promieniowanie rentgenowskie,
• promieniowanie ultrafioletowe,
• światło widzialne, mikrofale i
• fale radiowe.

Chociaż dokładne mechanizmy nie są jasne, głównym miejscem oddziaływania światła w poszczególnych neuronach są mitochondria. Wykazano, że światło zwiększa fuzję i syntezę mitochondrialną, jak również mitochondrialną biogenezę. Efektem jest wzrost potencjału błony mitochondrialnej i wzrost produkcji ATP (adenozynotrifosforan). Dochodzi również do uwolnienia tlenku azotu, który również wyzwala rozszerzenie naczyń krwionośnych znajdujących się w pobliżu, zwiększając przepływ krwi przez mózg[4].

Niesłyszalne Ultradźwięki

Spośród czterech powszechnie stosowanych metod stymulacji mózgu – elektrycznej, magnetycznej, świetlnej i ultradźwiękowej, najmniej wiemy o tej ostatniej. Ultradźwięki to fale dźwiękowe o wysokiej częstotliwości, które są zupełnie innym typem zjawisk i o innych właściwościach, niż elektromagnetyzm. Jak więc mogłyby wpływać na pracę mózgu?

Prawdopodobnie wibracje ultradźwiękowe naciskają na kanały jonowe potasu w neuronach wpływając na prędkość i napięcie impulsu elektrycznego, gdy neurony się zapalają. Możliwe też, że wibracje takie powodują oscylacje w rozciągliwych i rozsuwalnych warstwach ścian komórkowych, co wraz ze zmianą ich napięcia tworzy w nich tymczasowe pory. Jeszcze inna hipoteza mówi, że różne tempo rozszerzania i kurczenia się poszczególnych obszarów błony komórkowej może powodować, że komórka przesuwa część swojego nagromadzonego ładunku, tym samym spowalniając jej wzrost do progu zapłonu neuronu[5].

Przeczytaj też: Jak czytanie wpływa na mózg? Trening z książką

Źródła:

Bærentsen K., Stødkilde-Jørgensen H., Sommerlund B.,  i in., An investigation of brain processes supporting meditation, „Cognitive Processing”, nr 11, 2010, ss. 57–84.

Hasenkamp W.,  Barsalou L., Effects of meditation experience on functional connectivity of distributed brain networks, „Frontiers in Human Neuroscience”, nr 6:38, 2012.

Mitrofanis J.,  Henderson L., How and why does photobiomodulation change brain activity?, „Neural Regeneration Research”, nr 15 (12), 2020, ss. 2243–2244.

Wildman W.,  Stockly K., Spirit Tech – The Brave New World of Consciousness Hacking and Enlightenment Engineering, New York 2021.

Wilon C., Woman’s depression treated by an implant responding to brain patterns, „New Scientist”, nr 3355, 2021.

Xiong G.,  Doraiswamy M., Does Meditation Enhance Cognition and Brain Plasticity, „Longevity, Regeneration and Optimal Health”, nr 1172, 2009, ss. 63–69.

[1] K. Bærentsen i in., An investigation of brain processes supporting meditation, „Cognitive Processing”, nr 11, 2010, ss. 57–84; W. Hasenkamp, L. Barsalou, Effects of meditation experience on functional connectivity of distributed brain networks, „Frontiers in Human Neuroscience”, nr 6:38, 2012.

[2] W. Wildman, K. Stockly, Spirit Tech – The Brave New World of Consciousness Hacking and Enlightenment Engineering, New York 2021, s. 55; G. Xiong, M. Doraiswamy, Does Meditation Enhance Cognition and Brain Plasticity, „Longevity, Regeneration and Optimal Health”, nr 1172, 2009, ss. 63–69.

[3] C. Wilon, Woman’s depression treated by an implant responding to brain patterns, „New Scientist”, nr 3355, 2021.

[4] J. Mitrofanis, L. Henderson, How and why does photobiomodulation change brain activity?, „Neural Regeneration Research”, nr 15 (12), 2020, ss. 2243–2244.

[5] W. Wildman, K. Stockly, Spirit Tech – The Brave New World of Consciousness Hacking and Enlightenment Engineering…, op. cit.

Autor

Michał Borek

Interesuję się zagadnieniami z zakresu kosmologii, kognitywistki, neuronauk, sztucznej inteligencji i filozofii. Ukończyłem kierunek Czystych Technologii Energetycznych na wydziale Inżynierii Środowiska Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Obecnie jestem doktorantem filozofii przyrody i kosmologii. Moją wielką pasją są podróże i góry (tak zimą, jak i latem).

Więcej od tego autora