Po tym materiale przestaniesz słodzić

Czy to prawda, że cukier to jedna z najbardziej zabójczych i uzależniających substancji do jakich mamy dostęp? O cukrze sporo w ostatnich dniach się mówiło, ale nie w kontekście zdrowia tylko dostępności i ceny. Postanowiłem sprawdzić, czy szkodliwość cukru jest aż tak wielka, jak niektórzy mówią.

Szkodliwość cukru – czy cukier szkodzi?

Szczerze mówiąc, jest gorzej niż myślałem. Statystyczny Polak rocznie zjada ponad 50 kilogramów cukru. Czyli tygodniowo kilogram. Cukier jest dosypywany do ¾ produktów na naszych sklepowych półkach. W takich produktach jak np. jogurty, w tym te z dopiskiem light, jest go na jednostkę objętości więcej niż w coca-coli. Dosładzane i to w dużych ilościach są także tzw. produkty ekologiczne. Produkt ekologiczny wcale nie znaczy produkt zdrowy – warto o tym pamiętać.

Jednym z największych źródeł cukru są fit płatki śniadaniowe. W 100g płatków może tam być nawet 6-7 łyżeczek cukru. Zerknijcie na mojego IG, tam zamieściłem, ile cukru zawierają najbardziej popularne produkty spożywcze. Cukier dodawany jest nawet do produktów mięsnych. Można go znaleźć np. w kiełbasach czy pasztetach. W efekcie, cukru spożywamy coraz więcej, choć kupujemy go coraz mniej. Uzależnione od cukru są już małe dzieci, a tymi, którzy najczęściej za tym stoją, są ich rodzice.

Uzależnienie od cukru – prosty mechanizm

Ewolucja tak nas ukształtowała, że pewne czynności korzystne z punktu widzenia jednostki, ale też gatunku, są premiowane. To premiowanie oznacza odczuwanie przyjemności. Gdy coś robimy, w mózgu uwalniana jest dopamina i czujemy się dobrze, błogo. Ale to tylko pierwszy krok. Bo z każdą taką sytuacją w mózgu pojawia się wyraźniejsze skojarzenie, co tą błogość i przyjemność dostarczyło. A za tym idzie chęć powtórzenia tych doznań. Taki mechanizm działa np. Wtedy, gdy jemy cukier.

Słodki smak to zapowiedź dostarczenia mózgowi energii. Inne smaki, takie jak gorzki czy kwaśny często mają produkty zepsute albo szkodliwe. Nie znaczy to, że takich smaków nie lubimy. Znaczy, że mózg nie premiuje, nie włącza tzw. układu nagrody, gdy je jemy. Układ nagrody włączany jest także, gdy czujemy na języku albo widzimy coś, co będzie miało smak słony. O tym zrobię kiedyś osobny film. Ale z tego samego powodu sól, tak jak cukier, są substancjami uzależniającymi. Przemysł spożywczy z tego korzysta, więc dosypuje cukier wszędzie, gdzie się da. Wie, że nam, klientom, konsumentom bardzo się to podoba. Nawet gdy nie mamy świadomości, że w naszej ulubionej wędlinie albo serze jest bardzo dużo cukru.

Mechanizm adaptacji – cukier uzależnia!

I tutaj działa kolejny stary jak świat, a przynajmniej stary jak człowiek, mechanizm. Mechanizm adaptacji. Po to, by odczuwać przyjemność na tym samym poziomie, bodziec, który ją wywołuje, musi być coraz mocniejszy. I choć cukru kupujemy coraz mniej, spożywamy go coraz więcej. Bo coraz więcej jest go w produktach, które jemy.

Jest szereg badań (prowadzonych nie tylko na zwierzętach), z których wynika, że cukier uzależnia tak jak narkotyki. W licznych eksperymentach na gryzoniach wykazano, że cukier uzależnia bardziej niż kokaina. Oraz, że brak dostępu do cukru kogoś kto jest uzależniony, daje dokładnie takie same reakcje jak te na narkotykowym głodzie, czyli m.in. rozdrażnienie, niepokój, problemy z koncentracją i z zapamiętywaniem informacji. Jeden z takich eksperymentów został wykonany na Uniwersytecie Prinston przez dr Carlo Colantuoniego, neurobiologa. Naukowiec pokazał, że z czasem zmniejsza się liczba tzw. neuronów hamujących, a coraz szersze szlaki nerwowe w układzie nagrody domagają się więcej i więcej. Mam na myśli np. neuroprzekaźniki GABA, które zmniejszają chęć do sięgnięcia po więcej. I wpadamy w błędne koło.

Napoje czy potrawy słodzone nie zaspokajają głodu, one wzmagają chęć sięgnięcia po więcej. Tym bardziej – i to także wykazano naukowo – że bogata w cukier dieta zmienia smak, zmienia wrażliwość kubków smakowych. W skrócie, gdy jesz dużo cukru, potrawy bez cukru przestają ci smakować.

Przeczytaj też artykuł: Od wymówek do powikłań – czyli skutki otyłości

Czas na detoks – odrobina sportu

Żeby jednak nie było tak pesymistycznie. Na uniwersytecie Macquarie w Sydney przeprowadzono eksperyment, z którego wynikało, że osoby, których dieta była bogata w cukier miały zaburzony mechanizm sytości i głodu. Wykazywały one chęć jedzenia nawet, gdy były syte. Ale osoby, których dieta była uboga w cukier, nie odczuwały potrzeby czy chęci dojadania. Na uniwersytecie kalifornijskim przeprowadzono eksperyment, z którego wynika, że odstawienie cukru, albo mocne ograniczenie go, pozwala w dużym stopniu odwrócić zmiany, jakie cukier powoduje w mózgu czy w receptorach. Bardzo pomocne są w tym produkty, których jedzenie pobudza tworzenie nowych połączeń w mózgu. Z kolei w szpitalu uniwersyteckim Charite w Berlinie wykazano, że niekorzystne zmiany powodowane przez nadmiar cukru można zniwelować ćwicząc fizycznie, mając aktywne fizycznie życie.

Cukier jak płonąca kartka papieru

Cukier oczywiście kojarzy się z białą substancją, którą dodajemy do herbaty albo do ciasta. Ta biała substancja to sacharoza, a z chemicznego punktu widzenia jest ona tylko jednym z wielu rodzajów cukrów, czyli węglowodanów. One są dla nas źródłem energii, nośnik energii, bez którego nie jesteśmy w stanie funkcjonować. I to jest ok. Pod warunkiem, że cukru nie mamy w diecie za dużo i pod warunkiem, że dostarczamy go w produktach, które naturalnie go zawierają.

Spożywanie czystego cukru jest jak przyłożenie zapalonej zapałki do kartki papieru. Chwilowo mamy dużo ognia, a za chwilę zostaje z niej sam popiół. Takie duże skoki, wahania poziomu cukru we krwi są bardzo niekorzystne. I tutaj najgorszą robotę robi fruktoza otrzymywana np. z kukurydzy, którą znajdziecie na etykietach produktów jako syrop glukozowo – fruktozowy. Jest tani, poprawiający smak – czyli ma same zalety – z punktu widzenia producenta żywności. Z fruktozą potrafią radzić sobie tylko komórki w wątrobie, podczas gdy z glukozą wszystkie komórki naszego ciała. W owocach także jest fruktoza, ale po pierwsze w stosunkowo niewielkich ilościach, a po drugie są tam też inne substancje, np. błonnik, które powodują, że jej przyswajanie jest spowalniane.

Uzależnienie od cukru – skutki

Co się dzieje, gdy cukru spożywamy za dużo? Znacząco zwiększamy ryzyko wystąpienia cukrzycy, nadciśnienia tętniczego i otyłości.

• Osoby, które dwa razy dziennie piją napój słodzony, mają o ponad 25 proc. większe szanse na zachorowanie na cukrzycę typu 2 niż osoby, które takich napojów nie piją.
• Cukier zwiększa też prawdopodobieństwo wystąpienia niektórych nowotworów. A to dopiero początek długiej listy.
• Według Światowej Organizacji Zdrowia ¼ ludzkiej populacji, czyli około 2 mld ludzi ma nadwagę, a kilkanaście procent, czyli kilkaset milionów ludzi jest otyłych. W Polsce te statystyki wyglądają jeszcze gorzej. Nadwagę ma 3 na 5 Polaków, a 25 proc. naszego społeczeństwa cierpi na otyłość. Znaczy procent z powodu nadmiaru cukru, który producenci dodają do żywności.
• Nadmiar cukru powoduje nie tylko nadwagę, ale cały szereg schorzeń czy dolegliwości. Np. próchnicę, która jest głównym powodem utraty zębów i szczególnie mocno dotyka dzieci, które regularnie piją słodzone napoje, albo podjadają słodkie przekąski.
• Nadmierne spożycie cukru zasadniczo zwiększa ryzyko wystąpienia chorób serca. To dzisiaj główna przyczyna zgonów na świecie. W dużej mierze z powodu tego, że tak masowo nadużywamy cukru.
• Duże stężenie glukozy uszkadza naczynia krwionośne Także te w mózgu oraz nadmierne wydzielanie się niektórych hormonów, np. Androgenów, a to powoduje m.in. zmiany skórne, w tym trądzikowe. I to dotyczy szczególnie osób młodych.
• Nadmiar cukru powoduje także spowolnienie funkcji poznawczych w mózgu, utrudnia koncentrację i powoduje kłopoty z pamięcią oraz nadpobudliwość.
• Istnieją badania, które wiążą nadmiar glukozy z zaburzeniami koordynacji, motoryki u dzieci. Powodem takiego stanu rzeczy jest to, że nadmiar cukru zaburza produkcję neuroprzekaźników, czyli związków, które są odpowiedzialne za przekazywanie impulsów pomiędzy komórkami nerwowymi.

W eksperymentach na gryzoniach wykazano ponad wszelką wątpliwość, że cukier zmienia sposób działania przynajmniej kilkuset genów w komórkach mózgu. W tym genów odpowiedzialnych za procesy metaboliczne i zapalne, oraz tych, które są związane z komunikacją pomiędzy komórkami.

• Ponadto cukier zaburza wchłanianie szeregu minerałów i związków, które są organizmowi potrzebne, tym samym zaburza wiele procesów na poziomie komórkowym.

Tą listę można by ciągnąć dalej, chociażby o zaburzenia w funkcjonowaniu układu odporności. Patrząc globalnie, cukier, jest jedną z najbardziej szkodliwych i najbardziej uzależniających substancji jakie znamy. Z raportu jaki znajdziecie w opisie do tego filmu wynika, że nadmierne spożywanie cukru, otyłość i związane z tym konsekwencje zdrowotne mogą oznaczać dla przeciętnego Polaka skrócenie życia średnio o 15 lat.

Źródła:

https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/prezentacja-raportu-cukier-otylosc-konsekwencje,7296.html

https://pr.princeton.edu/news/02/q2/0620-hoebel.htm

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26794833/

https://lighthouse.mq.edu.au/article/analysis-shows-sugar-is-involved-in-almost-all-human-diseases2

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35057547/

Autor

Tomasz Rożek

Z wykształcenia jestem fizykiem, a z zawodu dziennikarzem naukowym. Od lat tworzę markę Nauka. To Lubię, a dodatkowo kieruję działem naukowym w tygodniku Gość Niedzielny i współpracuję z wieloma mediami i redakcjami. Jestem szczęśliwym tatą bliźniaków: Zuzi i Janka oraz mężem Ani.

Więcej od tego autora