{"id":3189,"date":"2021-03-29T23:27:45","date_gmt":"2021-03-29T21:27:45","guid":{"rendered":"http:\/\/www.naukatolubie.pl\/?p=3189"},"modified":"2021-03-29T23:27:45","modified_gmt":"2021-03-29T21:27:45","slug":"etna-a-fagradalsfjall-dlaczego-jedne-wulkany-wybuchaja-gwaltownie-a-inne-nie","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/naukatolubie.pl\/etna-a-fagradalsfjall-dlaczego-jedne-wulkany-wybuchaja-gwaltownie-a-inne-nie\/","title":{"rendered":"Etna a Fagradalsfjall: Dlaczego jedne wulkany wybuchaj\u0105 gwa\u0142townie, a inne – nie?"},"content":{"rendered":"

To, czy erupcja wulkanu jest gwa\u0142towna z du\u017c\u0105 emisj\u0105 py\u0142\u00f3w czy spokojna, zale\u017cy m.in. od sk\u0142adu stopu (up\u0142ynnionych ska\u0142) tworz\u0105cego potem law\u0119. Zale\u017cy r\u00f3wnie\u017c od dodatkowych czynnik\u00f3w np. od tego, czy ten stop na swojej drodze zetknie si\u0119 z wod\u0105 – m\u00f3wi geolog prof. Ewa S\u0142aby.<\/strong><\/p>\n

\n

Na Islandii rozpocz\u0119\u0142a si\u0119 19 marca br. erupcja wulkanu w masywie Fagradalsfjall, w odleg\u0142o\u015bci ok. 40 km od Reykjaviku. Od tego czasu lawa wyp\u0142ywa tam spokojnie ze szczelin w ziemi. Z kolei na Sycylii w po\u0142owie grudnia 2020 r. przebudzi\u0142 si\u0119 wulkan Etna;\u00a0nast\u0105pi\u0142o tam ju\u017c kilkana\u015bcie erupcji, podczas kt\u00f3rych z krateru wydostaje si\u0119 lawa i chmury py\u0142u. Po ka\u017cdej takiej fazie przebudzenia w okolicznych miejscowo\u015bciach konieczne jest wielkie zamiatanie ulic i dr\u00f3g z wulkanicznego py\u0142u.<\/p>\n

Dlaczego islandzki wulkan w masywie Fagradalsfjall jest teraz spokojniejszy ni\u017c sycylijska Etna? T\u0142umaczy to w rozmowie z PAP geolog prof. Ewa S\u0142aby, dyrektor Instytutu Nauk Geologicznych PAN i prezydent Europejskiej Unii Mineralogicznej.<\/p>\n

„\u017beby mog\u0142o doj\u015b\u0107 do erupcji, wulkan musi mie\u0107 stop, kt\u00f3ry nie jest niczym innym jak up\u0142ynnionymi ska\u0142ami. To m.in. od sk\u0142adu tego stopu zale\u017cy, jak b\u0119dzie wygl\u0105da\u0107 erupcja” – m\u00f3wi prof. S\u0142aby.<\/p>\n

Sk\u0142adow\u0105 stopu, kt\u00f3ra odgrywa niebagateln\u0105 rol\u0119 w gwa\u0142townych erupcjach, s\u0105 substancje lotne – t\u0142umaczy badaczka. W p\u0142aszczu Ziemi jak i skorupie mog\u0105 znajdowa\u0107 si\u0119 bowiem minera\u0142y, kt\u00f3re zawieraj\u0105 grupy lotne np. zwi\u0105zki siarki, fluoru, chloru, CO2, grupy OH. Kiedy stop zawiera\u00a0takie sk\u0142adniki i ma wysok\u0105 temperatur\u0119, jest jednorodny, a te substancje s\u0105 wbudowane w jego struktur\u0119. Kiedy jednak jego temperatura si\u0119 obni\u017ca, substancje te wydzielane s\u0105 w postaci mniej lub bardziej toksycznych gaz\u00f3w. Ich wydzielaniu ze stopu towarzyszy gwa\u0142towny wzrost ci\u015bnienia podczas wznoszenia si\u0119 tego stopu ku powierzchni i w kominie wulkanu nast\u0119puje jego rozerwanie na niewielkie fragmenty, kt\u00f3re wydostaj\u0105 si\u0119 z wulkanu w postaci ogromnej chmury py\u0142u i wi\u0119kszych fragment\u00f3w magmy (te produkty wulkanizmu nazywamy piroklastykami). Wysoko\u015b\u0107 kolumny piroklastycznej mo\u017ce osi\u0105gn\u0105\u0107 nawet kilkadziesi\u0105t km.<\/p>\n

Wulkany powstaj\u0105 w wi\u0119kszo\u015bci przypadk\u00f3w na styku p\u0142yt tektonicznych. A to, czy te p\u0142yty napieraj\u0105 na siebie, czy wr\u0119cz przeciwnie – rozchodz\u0105 si\u0119, ma w\u0142a\u015bnie zwi\u0105zek z obecno\u015bci\u0105 zwi\u0105zk\u00f3w lotnych, a wiec i typem wulkanizmu i charakterem ich erupcji.<\/p>\n

Wi\u0119cej substancji lotnych zawieraj\u0105 zwykle stopy wulkan\u00f3w w miejscach, gdzie p\u0142yty tektoniczne napieraj\u0105 na siebie. Ma to miejsce cho\u0107by w przypadku sycylijskiej Etny. To dlatego wulkan ten emituje du\u017ce ilo\u015bci popio\u0142u oraz grubszych frakcji.<\/p>\n

„Tymczasem wulkany, z kt\u00f3rych lawa emitowana jest spokojnie, powstaj\u0105 zwykle w miejscach, gdzie p\u0142yty kontynentalne lub oceaniczne s\u0105 rozci\u0105gane i w wyniku d\u0142ugotrwa\u0142ego procesu dochodzi w tych miejscach do ich p\u0119kni\u0119cia i rozej\u015bcia si\u0119. Nale\u017cy tu zaznaczy\u0107, \u017ce p\u0142yty oceaniczne – jako cie\u0144sze – s\u0105 bardziej podatne na ten proces. Nazywamy go procesem ryftowania” – m\u00f3wi prof. S\u0142aby. T\u0142umaczy, \u017ce pod stref\u0105 ryftu, szczeg\u00f3lnie oceanicznego, topi si\u0119 p\u0142aszcz Ziemi, kt\u00f3ry nie zawiera zbyt du\u017cej ilo\u015bci substancji lotnych. Strefa ryftu przebiega przez ca\u0142y Ocean Atlantycki, w tym r\u00f3wnie\u017c przez Islandi\u0119. Innym miejscem spokojnych erupcji stop\u00f3w o niskiej zawarto\u015bci substancji lotnych s\u0105 Hawaje. Geneza tych wulkan\u00f3w jest jednak odmienna, niezwi\u0105zana z ryftem.<\/p>\n

I tak np. ostatnia aktywno\u015b\u0107 islandzkiego wulkanu w masywie Fagradalsfjall to wylewy szczelinowe, podczas kt\u00f3rych stop emitowany jest bardzo spokojnie. Prof. S\u0142aby zaznacza, \u017ce w stopie wprawdzie znajduj\u0105 si\u0119 pewne ilo\u015bci substancji lotnych (dlatego mieszka\u0144com okolicznych teren\u00f3w zalecono, by zamyka\u0107 okna). Jednak jest ich na tyle niewiele, \u017ce gwa\u0142towna erupcja nie mog\u0142aby zaistnie\u0107 w tym \u015brodowisku.<\/p>\n