Jakie tajemnice skrywają jaskinie?
Jaskinie to w większości miejsca trudno dostępne i tajemnicze. W dawnych czasach jednak pierwotnym ludziom służyły za dom i schronienie przed niebezpieczeństwem. Warto dowiedzieć się więcej, jakie niezwykłości skrywane są pod ziemią.
Spis treści
Podziemny świat tuneli
Zacznijmy od początku, co właściwie jaskinią powinniśmy nazywać? Może to być jakakolwiek pusta przestrzeń w skale, która pozwala na to, by człowiek do niej wszedł i ją eksplorował. Trzeba pamiętać, że część jaskiń posiada bardzo wąskie lub trudne do pokonania przejścia. Do takich miejsc zazwyczaj udają się specjalnie przygotowani badacze lub grotołazi. Co ciekawe, istnieje nawet specjalna gałąź nauki zajmująca się tematem grot i jaskiń. Nazywana jest speleologią.
Niekiedy jaskinia to tylko jedno małe pomieszczenie, które określamy jako sala, a czasem to ogromny labirynt podziemnych korytarzy i przestrzeni, który nazywamy systemem jaskiniowym.
Najdłuższa na świecie odkryta nieprzerwana sieć podziemna znajduje się w stanie Kentucky w USA i mierzy ponad 560 km! W jaskini znajdziemy także poziome korytarze określane galeriami i pionowe nazywane kominami. W ciemnościach nie odkryjemy tylko pustych pomieszczeni, ale także podziemne jeziora, rzeki, a nawet wodospady!
Matka natura – projektantka jaskiń
Jak powstają jaskinie? Ogólnie istnieją dwie główne kategorie ich tworzenia. Pierwszy to pierwotny, czyli taki, kiedy jaskinia powstała naturalnie wraz ze skałą w procesie jej formowania. Drugi to sposób wtórny, kiedy jaskinia powstaje w późniejszym czasie pod wpływem wielu różnych czynników.
Architektem i budowniczym jaskiń najczęściej jest zwykła… woda! W jaki sposób? To dokładnie jak w tym znanym przysłowiu “kropla drąży skałę”, które oznacza, że nawet coś tak niepozornego, jak woda dzięki długim i wytrwałym działaniom może w końcu przynieść niesamowite wyniki! Ciężko sobie wyobrazić, że woda może mieć taką siłę i to nie w trakcie ogromnej ulewy, jednak czasem to nie kwestia siły, a czasu, bo takie jaskinie powstają przez wiele lat.
Podczas deszczu spadająca woda wchodzi między szczeliny skał i mechanicznie oraz chemicznie oddziałuje na nią. Niektóre skały mogą po prostu ulegać powolnemu rozpuszczeniu. Najpopularniejszą z nich jest wapień zbudowany z soli nazywanej węglanem wapnia. Jest to związek nierozpuszczalny w wodzie jednak… do czasu, gdy w środowisku reakcji znajdzie się także dwutlenek węgla.
On wraz z wodą tworzy słaby kwas, podobny do tego spotykanego na co dzień w napojach gazowanych. Dopiero pod jego wpływem sól budująca skały zmienia się w rozpuszczalną formę i po prostu powoli wypłukuje się wraz z napływającą wodą. Tak powstałe jaskinie nazywamy krasowymi.
Oprócz tego woda bierze udział w tworzeniu jaskiń lodowcowych. Silne fale morskie, również świetnie radzą sobie z wymywaniem skał. Minerały nie tylko może uszkodzić woda, ale także rozpuścić gorąca lawa i utworzyć pod ziemią przestrzeń. Dodatkowo ruchy tektoniczne czasem są tak silne, że rozpadają i przemieszczają skały tak znacznie, że w ciągu zaledwie chwili tworzą się ogromne jaskinie!
Z sufitu i z podłogi – nacieki w jaskiniach
Mimo że każda jaskinia jest inna, to w wielu z nich znajdziemy wspólny element. Są nimi „kolce” wystające z sufitu i podłogi. Czym one są? Te skierowane z góry do dołu zwisają jak lodowe sople i nazywamy je stalaktytami, a te wyrastające z ziemi to stalagmity. Jak powstają?
W ten sam sposób, a cały proces jest podobny do tego, jak powstała jaskinia. Najpierw woda z dwutlenkiem węgla rozpuszcza węglan wapnia, a następnie paruje, znów zmieniając minerał w twardą skałę. Woda kapie z sufitu i tworzy swoje kolce u góry, a następnie z nich spadając, buduje je także u dołu.
Czasem proces ten trwa tak długo, że końce się łączą, tworząc kolumnę nazywaną stalagnatem. Niekiedy takie formacje mogą być naprawdę ogromne! W jednej z hiszpańskich jaskiń odnaleziono kolumnę, która miała 32 metry wysokości, czyli mniej więcej wysokość 10-piętrowego budynku!
Jaskinie, które zapierają dech
Na cały świecie wiele jaskiń jest otwarta i przystosowana do zwiedzania dla turystów. Niektóre z nich są tak niezwykłe, że nie sposób o nich nie wspomnieć! Unikatową perełką jest jaskinia Waitomo Glowworm znajdująca się w Nowej Zelandii. Można ją eksplorować za pomocą łodzi, jednak nie to jest najwspanialsze. Kiedy przewodnik poprosi o zgaszenie latarek, nad głowami zwiedzających rozpościera się spektakl milionów punkcików, migających niebieskim światłem. Źródłem tego są larwy muchówki, których jaskinia jest domem, to ich odwłok emituje delikatne światło.
Przeczytaj też: Dinozaury – poznaj wielkie zwierzęta sprzed milionów lat
Oczywiście jest także mnóstwo takich jaskiń, do których zejść można tylko z pomocą specjalistycznego sprzętu lub mogą zrobić to tylko fachowcy. Jedną z nich jest Krubera Cave. Jest ona jedną z najgłębszych znanych jaskiń, jej długość w dół to ponad 2200 metrów!
Na terenach Polski również możemy zwiedzać niezwykłe jaskinie. Na południu jest ich naprawdę sporo. W sumie w Tatrach odkryto nawet 800 z nich, z czego również tą najgłębszą Wielką Śnieżną. Wśród tych dostępnych turystycznie jedną z najpiękniejszych jest Jaskinia Raj znajdująca się niedaleko Kielc. W jej wnętrzu możemy zachwycać się ogromną ilością formacji skalnych, czyli stalaktytów i stalagmitów. Będąc w pobliżu, koniecznie trzeba tam zajrzeć!
Literatura:
https://wsjp.pl/haslo/podglad/18506/kropla-drazy-skale
http://www.sktj.pl/epimenides/genez_p.html
http://www.sktj.pl/epimenides/naj_p.html
https://zpe.gov.pl/pdf/PIkxxlY4P
https://www.waitomo.com/glowworms-and-caves
https://www.national-geographic.pl/traveler/artykul/wejdz-do-jaskin-waitomo
https://www.redbull.com/pl-pl/jaskinie-w-polsce
https://z-ne.pl/s,menu,1521,powstanie_jaskin.html
https://www.nationalgeographic.com/science/article/caves
https://inzynieriasrodowiska.com.pl/encyklopedia/jaskinie
Monika Tarasek
Newsletter NTL Junior
Zostaw nam swój adres email i otrzymuj wartościowe materiały dla dzieci.
Podcasty NTL
