Konstelacje gwiazd – czym są i jak ich szukać

Czy wieloryby i delfiny można spotkać tylko w wodzie? Czy możemy gdzieś zobaczyć mitycznego Feniksa? Odpowiedzi na te pytania zapisane są w gwiazdach! Spójrzcie tylko na nocne niebo. Czeka tam nieskończony układ ciał niebieskich, które tworzą konstelacje, przybierające niezwykłe nazwy.

Co to jest konstelacja?

Patrząc na nocne niebo, wydaje Wam się, że migają do nas miliony gwiazd? Jest w tym ziarenko prawdy. W kosmosie rzeczywiście znajduje się niewyobrażalna liczba ciał niebieskich, jednak z Ziemi gołym okiem można dostrzec tylko niecałe 4 tysiące z nich. Do dokładniejszej obserwacji potrzebna jest na przykład luneta.

Mimo specjalnego sprzętu łatwo pogubić się w mapie nieba. Dla uproszczenia obserwacji astronomowie pogrupowali części nieboskłonu w konstelacje gwiazd. Zdecydowanie pomaga to w orientacji. Intrygująco brzmi już samo słowo konstelacja. Co to właściwie jest? W ten sposób nazywamy pewien obszar na sferze niebieskiej. Zamiennie nazywa się go gwiazdozbiorem.

Część gwiazd znajdujących się w konstelacji, z naszej ziemskiej perspektywy, wydaje się sąsiadować ze sobą. Tworzą pewien układ – widoczny dla nas wzór, przypominający na przykład zwierzę lub postać (stąd najczęściej pochodzi nazwa konstelacji). Dzięki wiedzy co to jest konstelacja i jak szukać gwiazdozbiorów, można przez wiele godzin wpatrywać się w odległe galaktyki i nigdy nie zgubić się nawet na moment! Astronomowie wykorzystują je jako drogowskazy, aby odnaleźć inne, mniej jasne obiekty na mapie nieba.

To może Cię zainteresować: Kim jest astronom?

Najbardziej znane konstelacje gwiazd

Nocne niebo wydaje się nieskończenie ogromne, jednak oficjalnie jest podzielone na 88 sektorów – konstelacje gwiazd. Każda posiada swoją unikatową nazwę, a część z nich uzyskała ją już tysiące lat temu, kiedy badaniem sklepienia zajmowali się starożytni Grecy. Wtedy jeszcze niewiele wiedziano o odległych gwiazdach. Kształty na niebie stanowiły więc świetne pole do wyobrażania sobie potężnych herosów i mitycznych stworzeń. 

Każda taka grupa gwiazd, oprócz widocznych dla nas gołym okiem „punktów”, zawiera setki innych obiektów czekających na odkrycie. Część z nich naukowcy już zidentyfikowali dzięki profesjonalnym teleskopom.

Największym gwiazdozbiorem jest Hydra. Jego nazwa pochodzi od mitycznego potwora, z którym według legend walczył Hercules. Pomimo wielkości tej konstelacji, wcale nie jest łatwo odnaleźć ją na niebie. Najjaśniejszą w tym układzie jest gwiazda Alphard, co w tłumaczeniu oznacza samotna. Wiecie, gdzie jej szukać?

Co ciekawe, o wiele łatwiej odnaleźć najmniejszy gwiazdozbiór (ze wszystkich wyróżnianych konstelacji), nazywany Krzyżem Południa. Musicie wiedzieć, że dawniej, przed wynalezieniem dokładnych przyrządów, pomagał on w nawigacji żeglarzom, gdyż za jego pomocą, z pewnym przybliżeniem, można określić kierunek bieguna południowego Ziemi. Wprawdzie ta konstelacja nie jest obecnie widoczna z Europy (tak jak za czasów starożytnych), a z półkuli południowej, jednak stała się ważnym symbolem w kulturze. Dodatkowo można ją spotkać na flagach wielu krajów, na przykład Nowej Zelandii.

Wiecie, że dawno temu wśród nazw gwiazdozbiorów pojawiało się nazwisko naszego króla Jana III Sobieskiego? W 1684 roku, dla upamiętnienia naszego władcy, jeden z polskich astronomów nazwał wprowadzony przez siebie gwiazdozbiór Tarczą Sobieskiego. Jednak oficjalnie w XIX wieku nazwę tę skrócono i do dziś konstelacja ta pozostaje znana jako Tarcza.

Jak szukać gwiazdozbiorów?

Charakterystyczne układy geometryczne, tworzące znane gwiazdozbiory, są często bardzo łatwe do znalezienia nawet dla osób nieobytych z mapą nieba. Szukając ich nocą, trzeba pamiętać o kilku ważnych sprawach:

• To czy znajdziemy dane konstelacje gwiazd zależy od miejsca, z którego obserwujemy niebo oraz od pory roku.
• Fakt, że raz znajdziemy w nocy gwiazdozbiór, nie znaczy, że będzie on w tym samym miejscu za kilka godzin. Dlaczego? Dzieje się tak, gdyż Ziemia kręci się wokół własnej osi. Wtedy gwiazdy pozornie wędrują po naszym niebie.

Którędy do Wielkiej Niedźwiedzicy?

W Polsce możemy obserwować gwiazdozbiory nieba północnego. Wśród nich najbardziej znana jest Wielka i Mała Niedźwiedzica. Warto zapamiętać jak wyglądają, ponieważ możecie je obserwować przez cały rok! Dodatkowo są łatwe do odnalezienia i stanowią świetny punkt odniesienia. Jak ich szukać?

Odnajdując na niebie Wielką Niedźwiedzicę dobrze zacząć od jej fragmentu nazywanego Wielkim Wozem. Nie jest on odrębnym gwiazdozbiorem, ale najłatwiej rozpoznać wszystkie jego elementy. Zaraz obok Dużego Wozu znajduje się Mała Niedźwiedzica. Ten gwiazdozbiór jest niezwykle ważny. Jego najjaśniejszą gwiazdę stanowi Gwiazda Polarna, wskazująca kierunek, w którym znajduje się północny biegun Ziemi. Jak znaleźć Mały Wóz i najważniejszą gwiazdę po naszej stronie nieba? Najłatwiej prowadząc linię łączącą tylną część Wielkiego Wozu. Gdy ją wyznaczycie, wystarczy, że spojrzycie wyżej (o około pięciokrotność wyznaczonego odcinka), aby je dostrzec.

Żeby znaleźć kolejne konstelacje i gwiazdy dobrze posłużyć się obrotową mapą nieba. Wykorzystując ją, możecie łatwo wyznaczyć, jak wygląda nad Wami niebo, w wybranym przez Was dniu i godzinie. Mapa potrafi pokazać położenie gwiazd z dokładnością nawet do kilku minut!

Kosmiczny serial o tajemnicach nieba

Niebo nocą zawsze pozwala nam na wyobrażanie sobie odległych krain i marzenie o tym, że gdzieś tam w oddali znajduje się planeta podobna do tej naszej. Tak więc w bezchmurną noc, głowa do góry!

A jeśli chcecie wiedzieć, co widać na nieboskłonie, zobaczcie nasz kosmiczny serial o przygodach Sondy. Pełno w nim ciekawostek na temat Układu Słonecznego i wchodzących w jego skład planet.

Autor

Monika Tarasek

Nieustannie odkrywam piękno świata biologii i chemii. Głęboko wierzę, że wszystkie skomplikowane zjawiska przyrodnicze można wyjaśnić w sposób prosty i przystępny. Ukończyłam kierunek Biochemia na Uniwersytecie Jagiellońskim. W wolnym czasie dużo się uśmiecham, chodzę z głową w chmurach, a kiedy nie rozwijam się naukowo, spełniam się artystycznie.

Więcej od tego autora