Otyłość u dzieci – w Polsce rozwija się najszybciej

Wiecie o tym, że polskie dzieci tyją najszybciej w Europie? Z czego to wynika? Tego dowiesz się w dzisiejszym materiale.

Na początku chcę Wam pokazać wykres, który był dla mnie szokujący. Spójrzcie. Pokazuje on odsetek dzieci poniżej 5 roku życia z nadwagą i otyłością.

Dane z Polski wyświetliłem w porównaniu z danymi uśrednionymi dla Europy i dla świata, a także dla Niemiec. Gdy na świecie odsetek otyłych kilkulatków jest stały i gdy w pozostałych krajach Europy spada, to u nas dość szybko rośnie. Mówimy o małych dzieciach, o kilkulatkach. Polskie dzieci są najszybciej tyjącymi dziećmi w Europie. I to bardzo niepokojące zjawisko. 

Nadwaga i otyłość u dzieci – rozróżnienie

Nadwaga jest wtedy, gdy wskaźnik masy ciała, czyli popularne BMI przekracza 25. Gdy przekracza 30 mamy do czynienia z otyłością. Obliczenie BMI nie jest żadną filozofią, po prostu dzielimy masę w kilogramach przez nasz wzrost w metrach do kwadratu.

Moje BMI to 22, gdyby spadło poniżej 19, miałbym niedowagę. To rozróżnienie pomiędzy nadwagą i otyłością jest bardzo ważne, bo otyłość, to choroba, która już stanowi zagrożenie dla zdrowia i dla życia, nawet gdy występuje u dzieci.

Otyłość to patologiczne nagromadzenia tkanki tłuszczowej w organizmie. Tymczasem nadwaga to wstęp do otyłości, coś w rodzaju dzwonka alarmowego, że organizm niebezpiecznie zbliża się do stanu patologicznego. 

BMI to oczywiście tylko szacunek, dostarcza nam uśrednionej informacji, bazując na statystyce. Przykładowo: osoba regularnie uprawiająca sport, dobrze zbudowana, z solidnie wykształconymi mięśniami, może być relatywnie ciężka i mieć podwyższone BMI, pomimo że jest okazem zdrowia.

BMI to narzędzie statystyczne, jest czymś, co uśrednia. W przypadku dorosłych sprawa jest dość prosta, w przypadku dzieci otyłość i nadwagę ocenia się inaczej. Nie wchodząc w szczegóły, konkretne wartości wskaźnika odnosimy do siatek centylowych, które dodatkowo nie odnoszą się do wszystkich dzieci na świecie, nie są uniwersalne, tylko zostały wyznaczone dla danej populacji. 

Nadwaga i otyłość u dzieci – problem całego świata

Szacuje się, że za kilka lat na świecie będzie ponad 250 milionów dzieci w wieku 5 do 17 lat zmagających się z nadwagą i otyłością. W tej chwili otyłość i nadwaga dotykają 10% dzieci na świecie, przy czym w krajach wysoko rozwiniętych ten wskaźnik jest wyższy. W samej Europie z nadwagą lub otyłością mierzy się prawie co trzecie dziecko.

W Polsce te dane są równie zatrważające. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu, w latach 70. w naszym kraju otyłość lub nadwagę notowano u mniej więcej co dziesiątego ucznia. Po pewnym czasie problem zbyt wysokiej wagi dotyczył już około 20% dzieci szkolnych, by w ostatnich latach sięgnąć już niemal jednej trzeciej populacji. To dane NIK i Instytutu Żywienia i Żywności.  

W Polsce problem nadmiernej masy ciała dotyka co dziesiątego dziecka w wieku do 5 lat, 30% dzieci w wieku wczesnoszkolnym oraz ponad 20% młodzieży. Te wskaźniki nie odbiegają od tych dla Europy, tyle tylko, że w wielu krajach Unii Europejskiej one spadają, a u nas szybko rosną.

Nasze dzieci tyją najszybciej w Europie, ustawiając się w niekorzystnej sytuacji startowej na resztę życia. Z nadwagi i otyłości zazwyczaj się nie wyrasta. Otyły przedszkolak będzie zmagał się z problemem zbyt wysokiej wagi, kiedy dorośnie z czterokrotnie większym prawdopodobieństwem niż jego kolega o prawidłowej masie ciała. 

Przyczyny otyłości

Co powoduje otyłość? Co jest jej źródłem? Problem w ogromnej mierze zamyka się w czterech punktach:

• wysoko przetworzona i bogata energetycznie żywność

• stres i pośpiech

• brak aktywności fizycznej

• czynniki genetyczne. 

Jak wyleczyć otyłość?

Jak otyłości się pozbyć? To naprawdę nie jest prosta sprawa i często wymaga współpracy lekarzy wielu specjalności. Pierwszym krokiem jest zmiana stylu życia, zmiana nawyków żywieniowych, zmiana sposobu spędzania wolnego czasu.

Gdy to nie pomaga, albo gdy nie wystarcza, trzeba się zwrócić do lekarza i wspomóc leczenie farmakologią. Gdy także to za mało, czasami konieczna staje się interwencja chirurga. 

I tutaj chcę wam pokazać jeszcze jeden wykres. On się znajduje w raporcie NIK. Kontrola, którą przeprowadzono w latach 2018–2020 wykazała, że „kolejni ministrowie zdrowia nie stworzyli warunków, które zapewniłyby dzieciom i młodzieży z nadmierną masą ciała kompleksową opiekę nie tylko w zakresie profilaktyki i diagnostyki, ale także leczenia zaburzeń metabolicznych wynikających z otyłości i innych chorób cywilizacyjnych”.

Spójrzcie na ten wykres. On pokazuje – w rozbiciu na województwa – jaki jest czas oczekiwania na wizytę u endokrynologa dziecięcego. W Małopolsce w kolejce dziecko musi czekać ponad rok. W Wielkopolsce prawie rok. W województwie zachodniopomorskim prawie 9 miesięcy, w mazowieckim powyżej 7 miesięcy. Tylko w jednym województwie musi czekać poniżej miesiąca, w opolskim. 

Konsekwencje otyłości

Przed chwilą wymieniłem źródła otyłości i sposoby na jej leczenie. Za każdym razem podkreślam, że najważniejszy jest styl życia. To, co jemy, to czy i jak się poruszamy, to jak spędzamy czas wolny. Kluczowa jest świadomość i edukacja. To była jedna z motywacji napisania książki „Jak działa człowiek?”. Książki, bogato ilustrowanej, dla dzieci. Sporo w niej piszę o żywieniu i o konieczności ruchu. Tłumaczę dzieciom, jak działa układ szkieletowy, jak działa nasz układ pokarmowy, mięśniowy, jak działa serce i dlaczego tak ważny jest odpowiedni styl życia.

Z kolei moja żona Ania stworzyła zeszyt ćwiczeń, w którym tą wiedzę dzieci przyjmują przez zabawę. Komplet tych dwóch książek możecie kupić tutaj:

A wracając do tematu otyłości dzieci. Statystyczny uczeń spędza przed komputerem lub tabletem kilka godzin dziennie. Nie ma praktycznie żadnej aktywności fizycznej, bo nawet w szkole, kiedy tylko może, nie uczestniczy w zajęciach z WF-u. W jego diecie nie ma warzyw i owoców, po przekąski sięga do automatu postawionego na szkolnym korytarzu.

Po szkole je obiad najczęściej wysoko przetworzony i często po prostu gotowy, kupiony w proszku albo do odgrzania w kuchence mikrofalowej. Choć nie codziennie, sam lub z rodzicami idzie się najeść w fast foodzie, popijając wysoko przetworzoną żywność mocno słodzonym napojem. W ostatnich latach ma jeszcze łatwiej, bo wysokoprzetworzone jedzenie jesteśmy w stanie pozyskać dzięki mobilnym aplikacjom, które jedzenie dowożą. Można je dostać, nie wykazując się – poza klikaniem w komórce – żadną aktywnością. 

Otyłe dziecko ma nadmiar tkanki tłuszczowej, a to przyczynia się do licznych powikłań zdrowotnych. Z powodu otyłości obciążone są stawy, kości, ogólnie cały organizm. Przez nadwagę i otyłość dzieci niechętnie korzystają z ruchu i aktywności na świeżym powietrzu, ponieważ sprawia im to zbyt wiele wysiłku. Brak ruchu to z kolei jedna z podstawowych przyczyn rozwoju nadwagi i otyłości. Koło się zamyka. 

Otyłość poprzez choroby z nią skorelowane odpowiada rocznie za miliony zgonów. Do grona tych chorób zaliczamy choćby nadciśnienie tętnicze, schorzenia układu kostno-stawowego, przynajmniej kilkanaście odmian nowotworów i cukrzycę typu 2. Za kilka dni będzie obchodzony międzynarodowy dzień cukrzycy, a na Nauka. To Lubię znajdziecie osobną sekcję poświęconą tej chorobie. 

A to wciąż nie wszystko. Otyłe dzieci częściej mają trudności z koncentracją i pamięcią, osiągają generalnie słabsze wyniki w nauce, mają problem z samooceną, mierzą się z zaburzeniami emocjonalnymi, izolacją społeczną czy nawet ze stanami depresyjnymi. 

Dlaczego w Polsce tak drastycznie rośnie liczba otyłych dzieci? Bo jemy coraz gorzej, bo poruszamy się coraz mniej, bo żyjemy z coraz większym stresem, a państwo reaguje na to wszystko zbyt opieszale. Albo nie reaguje wcale. I w zasadzie na tym można skończyć. 

Wybrane źródła:

https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/otylosc-i-nadwaga-u-dzieci-coraz-wiekszy-problem-coraz-mniej-skuteczne-dzialania.html#:~:text=W%20latach%2070.,5%25%20dzieci%20w%20wieku%20szkolnym.

https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/spoleczenstwo/2180778,1,no-i-klops-dlaczego-polskie-dzieci-tyja-i-nienawidza-wuefu.read

https://tvn24.pl/ciekawostki/raport-who-europejczycy-tyja-na-potege-swiatowa-organizacja-zdrowia-wskazuje-przyczyny-otylosci-5698125

https://www.bebiklub.pl/niemowle/rozwoj/zdrowie-dziecka/otylosc-i-nadwaga-u-dzieci-jak-leczyc

https://txpeds.org/childhood-obesity-diagnosis

https://everethnews.pl/newsy/who-alarmuje-dzieci-w-polsce-tyja-najszybciej-w-europie/

https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/otylosc-choroba-wagi-ciezkiej,7355.html

https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1412376%2Cpolskie-dzieci-tyja-najszybciej-w-europie.html

https://www.google.com/amp/s/noizz.pl/spoleczenstwo/otylosc-dzieci-w-polsce-raport-who/f84tkfp.amp

https://www.google.com/amp/s/www.rmf24.pl/fakty/polska/newsamp-dzieci-w-polsce-tyja-najszybciej-w-europie-niepokojace-dane-,nId,6032703

https://www.gov.pl/web/gis/otylosc-dzieci-i-mlodziezy-powaznym-problemem-globalnym

https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight

https://www.cdc.gov/obesity/data/childhood.html

Autor

Tomasz Rożek

Z wykształcenia jestem fizykiem, a z zawodu dziennikarzem naukowym. Od lat tworzę markę Nauka. To Lubię, a dodatkowo kieruję działem naukowym w tygodniku Gość Niedzielny i współpracuję z wieloma mediami i redakcjami. Jestem szczęśliwym tatą bliźniaków: Zuzi i Janka oraz mężem Ani.

Więcej od tego autora