Motylem byłem, ale utyłem – przyczyny i skutki otyłości

Zwiększone występowanie nadwagi i otyłości to problem, z którym mierzy się większość krajów rozwiniętych. Mogą mieć one poważne skutki nie tylko dla zdrowia, ale także dla życia ludzi. Jakie są przyczyny otyłości i nadwagi? Co możemy zrobić, żeby z nimi walczyć?

Epidemia nadwagi otyłości

Otyłość jest chorobą, która charakteryzuje się zwiększeniem ilości tkanki tłuszczowej oraz zmianami w profilu metabolicznym (m.in. w poziomie glukozy, insuliny i cholesterolu we krwi). Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) alarmuje, że otyłość osiągnęła wysoki poziom, a liczba ludzi na świecie zmagających się z tym problemem potroiła się w porównaniu do 1975 roku.

Choć otyłość dotyka ludzi w każdym wieku, to dane z lat 1975–2016, wskazują znaczny wzrost nadwagi i otyłości u dzieci i nastolatków (5–19 lat) z 4% do 18%. Paradoksalnie większość ludności na świecie żyje w krajach, gdzie nadwaga i otyłość jest przyczyną śmierci większej liczby ludzi niż niedożywienie.

Jakie są powikłania i skutki otyłości?

Oprócz wspomnianych pierwotnych problemów pojawiających się w otyłości występuje wiele wtórnych zaburzeń, do których zaliczamy: choroby układu krążenia, udary mózgu, zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego czy rozwój nowotworów.

Otyli pacjenci często borykają się także z zaburzeniami związanymi z funkcjami układu rozrodczego (m.in. spadkiem poziomu testosteronu u mężczyzn czy nieregularnością cykli płciowych u kobiet, problemami z zajściem i donoszeniem ciąży, a w skrajnych przypadkach również z niepłodnością).

Przeczytaj też: Otyłość u dzieci – w Polsce rozwija się najszybciej

Otyłość jest również czynnikiem ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2, a dane wskazują na to, że u 60% otyłych ludzi rozwinie się w przyszłości cukrzyca typu 2. Ponadto ludzie otyli i chorzy na cukrzycę typu 2 znajdują się również w grupie zwiększonego ryzyka zapadalności na chorobę Alzheimera.

Jak mierzymy nadwagę i otyłość?

Popularnym miernikiem oceny stopnia nadwagi i otyłości jest wskaźnik masy ciała (ang. body mass index – BMI). Obliczamy go, dzieląc masę ciała (kg) przez wzrost do kwadratu (m²). Każdy z nas zna swoją wagę i wzrost, może więc szybko dokonać takiej kalkulacji.

Według WHO BMI większe lub równe 25 określane jest jako nadwaga, a BMI powyżej 30 jako otyłość. W związku z eskalacją i rozwojem problemu otyłości obecnie wyróżnia się otyłość III stopnia (otyłość olbrzymia), z którą mamy do czynieni, kiedy BMI przekracza 40.

BMI nie jest jedynym i idealnym miernikiem nadwagi i otyłości, choć jest powszechnie stosowana. Na przykład osoby intensywnie ćwiczące mogą znacznie podwyższyć masę mięśniową, która z kolei przyczynia się do wzrostu ich BMI.

Do oceny zmian w chorobach metabolicznych często stosuje się pomiar składu ciała, w którym określa się m.in. procentową zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie. Warto również wspomnieć, że rozkład tkanki tłuszczowej u kobiet wygląda inaczej niż u mężczyzny.

Kobiety mają tendencje do gromadzenia zapasów w postaci tkanki tłuszczowej w okolicach ud i zarys ich ciała można porównać do kształtu gruszki. Natomiast mężczyźni gromadzą zapasy tłuszczu głównie w okolicach brzucha i kształtem przypominają bardziej jabłko.

Jakie są przyczyny otyłości i nadwagi?

Nasi przodkowie byli zbieraczami i łowcami, żyli na sawannie i pokonywali duże odległości w poszukiwaniu pożywienia. Oczywiście trudno dziś oszacować, jakie dystanse codziennie przemierzali. Badania nad plemieniem łowców i zbieraczy Handza mieszkającym obecnie w Tanzanii wykazały, że pokonują oni 11–12 km dziennie, co odpowiada 15 000–17 000 kroków.

Jak wygląda to obecnie? Czy zastanawiałeś/zastanawiałaś się, jakie odległości pokonujesz każdego dnia? Pomiar aktywności fizycznej nie jest sprawą trudną. Wiele dostępnych telefonów komórkowych, zegarków czy opasek wyposażonych jest w aplikacje do pomiaru liczby kroków pokonywanych w określonym czasie (np. w ciągu całego dnia). Zalecana liczba to 6000–8000 kroków na dzień dla utrzymania dobrego stanu zdrowia.

WHO w działaniach profilaktycznych w walce z problemem otyłości rekomenduje regularną aktywność fizyczną (przynajmniej 60 min dziennie w przypadku dzieci i 150 min w czasie tygodnia dla dorosłych).

To też Cię zainteresuje: Co dzieje się w mózgu, gdy jesteśmy szczęśliwi?

Ponadto wykazano, że bieganie przez 20–30 min wpływa na kreatywność, która utrzymuje się przez ok. 2 godziny. Natomiast już 20 min porannego spaceru lub biegu wystarcza, aby podnieść zdolności koncentracji i poziom dopaminy (tzw. neurotransmitera szczęścia).

Czynnikiem wpływającym na rozwój problemów metabolicznych jest również niewłaściwe odżywianie. Szybki styl życia skłania wielu ludzi spożywania niezdrowej, żywności typu fast food bogatej w tłuszcze i cukry. Znów tutaj z pomocą przychodzi WHO, które zaleca ograniczenie spożywania pokarmów zawierających cukry i tłuszcze, wzrost spożycia owoców, warzyw, pokarmów pełnoziarnistych i orzechów.

Galopująca otyłość w czasach pandemii koronawirusa  

Okresy kwarantanny związane z pandemią koronawirusa, które obowiązywały w wielu krajach świata sprzyjały niekontrolowanemu podjadaniu oraz braku aktywności fizycznej. Stąd też nastąpiła dalsza eskalacja problemu otyłości i nadwagi.

Obserwacje kliniczne amerykańskich lekarzy (na czele z kardiologiem Davidem Kassem) pracujących w szpitalu uniwersyteckim Johns Hopkins w Baltimore wykazały, że u młodych hospitalizowanych pacjentów występuje silny związek pomiędzy otyłością a ciężkimi przypadkami związanymi z zarażeniem COVID-19.

Otyłość jako wysoki czynnik ryzyka zapadalności na tego wirusa ma szczególne znaczenie w USA, gdzie ok. 40% populacji boryka się z problemem nadmierną masą ciała (podczas gdy w Chinach otyli stanowią 6,2%, we Włoszech 20%, w Hiszpanii 24% i w Polsce ok. 25%). Dalsze badania prowadzone w University of Cincinnati, New York University, University of Washington, Florida Health and University of Pennsylvania potwierdziły występowanie silnej pozytywnej korelacji pomiędzy BMI a zapadalnością na COVID-19 u młodych pacjentów.

Zdaniem lekarzy otyłość może zaburzać dostarczenie tlenu do płuc oraz osłabiać odpowiedź układu immunologicznego na infekcję wirusową. Ponadto otyłość często prowadzi do rozwoju cukrzycy typu 2, a obie te choroby charakteryzują się występowaniem stanów zapalnych, powstawaniem stresu oksydacyjnego i zmianami w układzie krążenia, co również sprzyja rozwojowi tego wirusa.

Podsumowując – właściwa dieta i aktywność fizyczna mogą w znacznym stopniu przyczynić się do poprawy stanu zdrowia, zarówno tego fizycznego, jak i psychicznego. W zdrowym ciele jest bowiem nie tylko zdrowy duch, ale również zdrowy mózg.

Literatura:

1. Hansen A.: W zdrowym ciele zdrowy mózg. Wydawnictwo Znak, Kraków 2018
2. Kass D.A., Duggal P., Cingolani O.: Obesity could shift severe COVID-19 disease to younger ages. Lancet, 2020; 395 (10236):1544–1545
3. Gawałek M., Śliwowska J. H.: Neuronal basis of reproductive dysfunctions associated with diet and alcohol: from the womb to adulthood. Reprod. Biol., 2015; 15(2): 69–78
4. https://www.who.int/health-topics/obesity#tab=tab_1
5. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/diabetes
6. https://www.cdc.gov/vitalsigns/walking/index.html
7. https://www.national-geographic.pl/artykul/tanzania-ostatni-lowcy

Autor

Joanna Śliwowska

Z wykształcenia jestem biologiem, a pasjonuje się neurobiologią. Mózg to fascynujący organ, który ma możliwości zmian pod wpływem warunków środowiska, co nazywamy neuroplastycznością. Oprócz tego, że jestem naukowcem, również prowadzę zajęcia dydaktyczne ze studentami oraz popularyzuję naukę. Jestem także mamą dwóch nastolatków Heleny i Antoniego.

Więcej od tego autora